BilgiSitem: Çoklu Zeka Kuramı ve Zeka Türleri

Çoklu zekâ kuramı, Howard Gardner tarafından 1983 yılında geliştirilen bir kuram olup zekâyı tek ve baskın bir yetenek olarak görmekten ziyade, çeşitli ve özel boyutlardan oluştuğunu öneren bir modeldir. Çoklu zekâ kuramına göre insan zekâsı 8 alt kategoriye ayrılmıştır.

Çoklu zekâ kuramını ortaya atan Howard Gardner, yaptığı araştırmalarda IQ testlerinin yetersiz olduğunu öne sürerek zekâ kavramına yeni bir tanım getirmiştir. Zekânın bir değil birden fazla alanda ölçülebileceğini, çok boyutlu olduğunu öne sürmüştür. Çoklu zekâ kuramına göre zekâ, doğuştan kalıtımla getirilir ve geliştirilebilir. Gardner'in geliştirdiği çoklu zekâ kuramına göre 8 farklı zekâ türü vardır.

Howard Gardner'in çoklu zekâ kuramına göre her insanın özel yetenek alanları ve zekâsını kendine özgü bir biçimde kullanma biçimi vardır. Bu kuramın en önemli ilkelerinden biri zekânın sürekli bir gelişim göstermesidir. Her çocuğun öğrenebileceği bir stil vardır. Eğitimde önemli olan bu stili bulup ortaya çıkarmak ve o sistemle öğretmektir.

Çoklu zekâ kuramına göre zekâ öğretilebilir. Her insanın zayıf ve güçlü zekâları vardır. Zayıf olan zekâ güçlendirilebilir. Herkesin zekâsı diğerinden tamamen farklıdır. Tıpkı imzası gibi benzersizdir, özgündür. Her öğrencinin öğrenme ve anlama şekli diğerinden farklıdır. Bazıları araştırarak, bazıları dinleyerek, bazıları da öğrenme süreçlerinin içinde yer almakla daha iyi öğrenir.

Eğitim-öğretimde istenilen amaçlara ulaşmak için öğrencilerin hangi tür zekâya sahip olduğunun belirlenmesi oldukça önemlidir. Öğrencinin zekâ türü belirlendiği zaman ders araç-gereçleri ve öğrenme teknikleri de ona göre geliştirilir. Araştırmaya dayalı, düşünmeyi içeren, neden-sonuç ilişkisi kurabilen bir sistemin daha başarılı olacağını savunan bir zekâ kuramıdır.

Çoklu Zekâ Kuramına Göre Başlıca Zekâ Türleri

1. Matematiksel Zekâ

2. Sözel-Dilsel Zekâ

3. Görsel-Mekânsal Zekâ

4. İçsel Zekâ

5. Sosyal Zekâ

6. Müziksel-Ritmik Zekâ

7. Bedensel-Kinestetik Zekâ

8. Doğasal Zekâ

1. Matematiksel Zekâ

Mantıksal zekâ olarak da bilinir. Mantıksal-matematiksel zekâ, sayı ve sembolleri etkin kullanma, mantık yürütebilme ve soyut kavramlar türetmeyle ilgilidir. Analitik düşünebilme yetenekleri oldukça gelişmiş olan bu zekâ türündeki kişiler, parçaları birleştirip bir araya getirme, tümevarım ve tümdengelim konusunda oldukça başarılıdırlar. Okullarda sayısal alanda öğrenim gören öğrencilerin genellikle bu zekâ türünde olduğu düşünülmektedir.

Mantıksal-matematiksel zekâsı ön planda olan kişiler, güçlü muhakeme yetenekleriyle fark edilirler. Matematik dersi, en sevdikleri dersleri arasında yer alır. Matematik problemlerini çözmekten zevk alırlar. Bunları pratik ve oldukça basit bir şekilde çözerler. Satranç oynamak ve mantıksal bulmacaları çözmek en önemli hobileri arasında yer alır.

2. Sözel-Dilsel Zekâ

Sözel zekâ veya dilsel zekâ, dil becerileriyle ilgili zekâ türleri arasında yer alır. Düşünceleri sözcükler ile ifade edebilme, sözcükler ile anlatılanları da zihinde anlamlandırma becerileri ile ilgili zekâ türüdür. Şairler, yazarlar, hitabeti güçlü olan kişiler, dil bilimi uzmanları, okullarda sözel alanında başarılı olan öğrenciler genel anlamda sözel zekâya sahip kişilerdir.

İyi kompozisyon yazan, etkili iletişim becerilerine sahip olanlar, tartışmanın olduğu ekranlarda boy gösterenler, genellikle sözel-dilsel zekâ türü gelişmiş kişilerdir. Sözel-dilsel zekâsı gelişmiş olan kişiler, kendi dillerinin gramer yapısını, sözcük dizimini, kavram ve terim içeriklerini öğrenmede zorlanmazlar. Hatta başka dillerde dahi kendi düşünce ve duygularını etkili bir şekilde dile getirme, ifade etme konusunda oldukça başarılıdırlar.

Okullarda sözel-dilsel zekâsı gelişmiş öğrenciler, okumayı seven, başkalarıyla iletişim kurmakta zorlanmayan, iyi kompozisyon yazan, kelime hazinesi gelişmiş, kavram bilgisi konusunda geniş bir hafızaya sahiptirler. Bu öğrenciler, fıkra anlatmayı seven, bulmaca, bilmece ve tekerlemelere ilgi duyan özellikleriyle ön plana çıkan kişilerdir.

3. Görsel-Uzamsal Zekâ

''Görsel''i ön planda tutan zekâ türüdür. Bu zekâ türü, hem görmeyi hem de zihinde canlandırmayı ön plana alır. Görülen şeyleri hafızaya alma, boyutlandırma ve görsel tasarımlar kurgulama becerilerini içerir. Görsel-uzamsal zekâya sahip kişiler; çizgiye, biçime, renge, uzaya, şekillere ve bunlar arasındaki ilişkilere karşı duyarlı kişilerdir. Nesne, olgu, olay ve varlıkları görselleştirme, bunları renk ve resimlerle öğrenme konusunda oldukça başarılı bir grafik çizerler.

Görsel-uzamsal zekâya sahip öğrenciler; harita bilgisi gelişmiş, renklere karşı duyarlı, metinlerde geçen kelimelerden ziyade resimlere ilgi duyan, odaklanan, hayal kurma konusunda becerikli, üç boyutlu yapılara ilgi duyan, imgelemede başarılı öğrencilerdir. Görsel içerikli her şeye ilgi duyan ve görselleri anlamlandırmaya çalışan kişilerdir.

4. İçsel Zekâ

İçsel zekâ, kişinin kendisinin duygu, düşünce ve becerilerinin farkında olması ve bunlarla çevresine uyum gösterme yeteneğidir. İçsel zekâsı gelişmiş kişilerin nesnel bir şekilde kendi bilgi, beceri ve yeteneklerinin farkında olması, güçlü ve zayıf yönlerini tanıması ve bunlara hükmetmesi, tutarlı olması beklenir. Bunlar, yapacakları şeyler için kusursuz bir öngörüye sahiplerdir.

İçsel zekâsı gelişmiş öğrenciler, güçlü ve zayıf yönlerini keşfeden özgüvenleri yüksek, duygu, düşünce ve davranışları arasında tutarlılık gösteren, bireysel çalışmayı önceleyen, bağımsız, güçlü bir kişiliğe sahip olan, olaylara mantıksal yaklaşan kişilerdir.

5. Sosyal Zekâ

Sosyal zekâ kuramı, ilk olarak 1920'de Edward Thorndike tarafından oluşturulmuş bir çalışmadır. ''Kişilerarası Zekâ'' olarak da adlandırılan sosyal zekâ, insanlarla doğru bir şekilde etkileşim kurma, insanları rahat bir şekilde anlama ve onlarla rahatça anlaşma yeteneğidir. Geliştirilmeye açık bir zekâ türüdür. Çocukluk dönemi, sosyal zekâ gelişimi için oldukça önemlidir.

Sosyal zekâ, kişilerin doğduktan sonra zamanla öğrenebileceği önemli birtakım beceriler içerir. Sosyal zekâsı yüksek bireyler, olaylara daha geniş bir açıdan bakar. Sözlü ve yazılı iletişimde daha ikna edici ve empatik bir iletişime sahiptirler. Herkesle iyi geçinme, herkese yardımcı olma, onların sevgisini kazanma, herkesten takdir görme noktasında diğer kişilerden daha etkili olan kişilerdir.

Sosyal zekâsı gelişmiş kişiler, sorunlara çözüm üretebilme noktasında yapıcı özelliklere sahip, oldukça enerjik, enerjilerini çevreye yansıtabilen, çevresinde güven sağlayan, dinleme kabiliyetleri üst düzeyde olan kişilerdir.

En karmaşık problemleri çözmekte ustadırlar. Sorunları görme ve tanımlamada yapıcı davranışlar sergilerler. Takım çalışmalarında oldukça etkin olan bu zekâ türündeki kişiler örgütsel çalışmanın faydalarını kavramakta zorluk yaşamazlar. Örgüt iklimine olumlu bir hava katarlar. Birlikte çalışmaktan zevk alan, yalnızlığı sevmeyen, sosyal özellikleri gelişmiş kişilerdir. Dışa dönüktürler. Cana yakın, içten, değişime açık ve uyumlu bir kişilikleri vardır.

Sosyal zekâya sahip kişilerin liderlik özellikleri üst düzeydedir. Sezgi, zekâ ve bilgiye dayalı karar ve uygulamalarda öncüdürler. Liderlik özellikleri sayesinde sürekli olarak başkalarını güçlü kılma amacındadırlar. Mutludurlar. Sürekli bir üzüntü ve ilgi kaybına neden olan bir duygu durum bozukluğu olan depresyondan uzaktırlar. Yüzeysel ilişkilerden uzak dururlar.

6. Müziksel-Ritmik Zekâ

Müzik, melodi ve ritme ilgi duyan kişilerin sahip olduğu zekâ türüdür. En iyi öğrenmeyi bunlarla sağlarlar. Doğadaki ses ve müziğe karşı duyarlılıkları oldukça gelişmiştir. Müziksel-ritmik zekâsı gelişmiş kişiler, enstrüman çalmayı seven, dinledikleri müzikleri, notalarını öğrenmeden çalma konusunda becerikli kişilerdir.

Müziksel-ritmik zekâya sahip kişiler, sesleri yorumlama, bir araya getirip besteleme ve bunları işleme konusunda başarılı kişilerdir. Müzik parçasındaki melodiye, ritme, akustik düzene, müzik aletlerine ve çevresel seslere duyarlıdırlar.

Müziksel-ritmik zekâsı gelişmiş öğrenciler; şarkıların melodilerini iyi bilen, şarkının notalarını, makamını ayırt edebilen, güzel sesleriyle güzel parçalar çalabilen, çevresindeki ritimli seslere duyarlılık gösteren, duyduğu müziğe eşlik etmeye çalışan, bir işle meşgulken dahi belli bir ritimle müzikle ilgilenen kişilerdir.

7. Bedensel-Kinestetik Zekâ

Beyin-beden koordinasyonuyla ilgili zekâ türüdür. Bu zeka türüne sahip kişiler, beden dili olarak adlandırılan jest ve mimikleri oldukça başarılı bir şekilde kullanan kişilerdir. İletişim becerileri gelişmiş olan bu kişiler, duygu ve düşüncelerini etkili bir şekilde aktarmakta zorlanmazlar. Düşüncelerini harekete geçirmede oldukça başarılı kişilerdir.

Bedensel-kinestetik zekâ türündeki kişiler, yaparak-yaşayarak ve somut bir şekilde her şeyi öğrenmeye çalışırlar. Bu zekâ türüne sahip öğrenciler; sportif başarıları iyi olan, beden diline hâkim, insanlara ve nesnelere dokunmaktan büyük keyif alan, el yordam ve becerileri gelişkin kişilerdir.

8. Doğasal Zekâ

Doğasal zekâ, doğayı tümden yorumlama becerisiyle ilgili olan zekâ türüdür. Doğada mevcut olan tüm varlıkları inceleme, gözlemleme ve bunlara ilgi duyma becerilerini içerir. Bu zekâ türü gelişmiş olan kişiler, doğa ve doğadaki canlıları incelemede ve çeşitli çıkarımlarda bulunmada oldukça başarılı kişilerdir.

Doğasal zekâ türüne sahip kişiler, dağcılık, izcilik, jeoloji, arkeoloji gibi alanlara meraklı kişilerdir. Bu alanlarda oldukça aktiftirler. Bunların farklı hayvan türleri, çevre, bitki ve bir bütün olarak doğaya olan ilgileri başkaları tarafından hemen fark edilebilecek seviyededir.

Doğasal zekâsı gelişmiş öğrenciler; doğa olaylarına merak salan, çevreye karşı son derece duyarlı, toprakla iç içe olan, hayvan ve doğa ile ilgili her konuya ilgi duyan, bunlarla ilgili belgeselleri izlemekten keyif alan, botanik bahçelerinde vakit geçirmek isteyen, bitki yetiştirmeyi seven ve bitkilerin bakımından zevk alan kişilerdir.

Ayrıca bakınız

Çocuğun Okul Başarısını Artırmanın Yolları

Koçluk Nedir? Öğrenci Koçluğunun faydaları Nelerdir?

Verimli Ders Çalışma Teknikleri

Çoklu Zeka Kuramı ve Zeka Türleri

Aile İçi Şiddet Çocuğu Nasıl Etkiler?

Sosyal Zeka Nedir?

Çocuk Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Çocuklarda Karanlık Korkusu Nasıl Geçer?

Etkili Sınıf Yönetimi Nasıl Olmalıdır?

Geleceğin Meslekleri

Kitap Okumanın Faydaları